Was Harnack Wrong About the Marcionite Antitheses?

It seems so straightforward.  Tertullian mentions on a number of occasions 'the antitheses' of Marcion. As such Harnack and many others postulated the existence of a series of antitheses demonstrating the superiority of Christ over the god of the Jews written by Marcion and fastened to his canon and used to initiate members of the Marcionite community thereafter. "Was also an Sätzen M.s zuverlässig überliefert ist oder was das Gepräge seiner eigenen Gedanken trägt, muss aus ihnen [the Antitheses] stammen."  Moll refers to them as a "summary of Marcionite dogmatics."  But is this so?  I am not even sure that 'antitheses' means what we think it means in Greek. 

We have to remember that Aristotle used antithetos as rhetorical term and Latin writers like Quintillian took it to mean such ever since.  Here is what the Latin writer wrote in his Oratory 9.3:

81.Contraposition, or, as some call it, contention—it is termed by the Greeks ἀντίθετον (antitheton)—is effected in several ways, for it occurs when single words are opposed one to another, as in the example which I used a little above, Vicit pudorem libido, timorem audacia, or when two are opposed to two, as, Non nostri ingenii, vestri auxilii est, "It depends not on our ability, but your aid," or when sentences are opposed to sentences, as, Dominetur in concionibus, jaceat in judiciis. 82. This species of antithesis is very properly joined with that we have termed distinction: Odit Populus Romanus privatam luxuriam, pulicam magnificentiam diligit, "The Roman people detest private luxury, but love public magnificence," and that in which words of similar termination, but of dissimilar meaning, are placed at the end of different clauses, as, Quod in tempore mali fuit, nihil obsit, quin, quod in causa boni fuit, prosit, "So that what was unfortunate in the time may not prevent what was good in the cause from being of advantage." 83. Nor is the second term always immediately subjoined to that to which it corresponds, as in this passage, Est igitur, judices, non scripta, sed nata lex, "It is a law, therefore, judges, not written for us, but inherent in us by nature." But as Cicero says, there may be a correspondence between several preceding and subsequent particulars, as in the sequel of the passage to which I have just referred, Quam non didicimus, accepimus, legimus, verum ex natura ipsa accepimus, hausimus, expressimus, "A law which we have not learned, or acquired, or read, but which we have imbibed, and derived, and received from nature herself." 84. Nor is that which is opposed to what precedes always presented in the antithetic form, as in these words, cited by Rutilius Lupus, Nobis primum dii immortales fruges dederunt; nos, quod soli accepimus, in omnes terras distribuimus: "To us the immortal gods first gave corn; that which we alone received, we have distributed through every region of the earth." 85. An antithesis is also produced with the aid of that figure in which words are repeated with variations in case or tense, and which is called by the Greeks ἀντιμεταβολή (antimetabole): as, Non, ut edam, vivo; sed, ut vivam, edo; "I do not live that I may eat, but eat that I may live." There is an example of this in Cicero, which is so managed that, though it exhibits a change in cases, the two members have a similar ending: Ut et sine invidia culpa plectatur, et sine culpa invidia ponatur, "That both guilt may be punished without odium, and odium may be laid aside without guilt." 86. The members may also terminate with the very same word, as in what Cicero says of Roscius, Etenim, quum artifex ejusmodi sit, ut solus dignus videatur esse qui scenam introeat, tum vir ejusmodi sit, ut solus videatur dignus qui eo non accedat, "For, while he is an actor of such powers that he alone seems worthy to enter on the stage, he is a man of such a character that he alone seems worthy to be exempted from entering on it." There is also a peculiar grace in the antithetic opposition of names, as, Si consul Antonius, Brutus hostis; si conservator reipublicae Brutus, hostis Antonius, "If Antony is a consul, Brutus is an enemy; if Brutus is a preserver of his country, Antony is an enemy."

I think modern writers including Harnack have completely missed the boat on this one.  I don't think a series of 'anthetical' statements about the god of the Christians and Jews would naturally lend itself to being called 'the Antitheses.'  I mean, anything is possible of course.  But I don't think this is how or why the text in the Marcionite canon was so called. 

Here are all the references I find to the Marcionite 'antitheses' in Tertullian:

Separatio legis et evangelii proprium et principale opus est Marcionis, nec poterunt negare discipuli eius quod in summo instrumento habent, quo denique initiantur et indurantur in hanc haeresim. Nam hae sunt Antitheses Marcionis, id est contrariae oppositiones, quae conantur discordiam evangelii cum lege committere, ut ex diversitate sententiarum utriusque instrumenti diversitatem quoque argumententur deorum.

The separation of Law and Gospel is the primary and principal exploit of Marcion. His disciples cannot deny this, which stands at the head of their document, that document by which they are inducted, into and confirmed in this heresy. For such are Marcion's Antitheses, or Contrary Oppositions, which are designed to show the conflict and disagreement of the Gospel and the Law, so that from the diversity of principles between those two documents they may argue further for a diversity of gods. Therefore, as it is precisely this separation (separatio) of Law and Gospel which has suggested a god of the Gospel, other than and in opposition to the God of the Law, it is evident that before that separation (separationem) was made, god was still unknown who has just come into notice in consequence of the argument for separation (separationis): and so he was not revealed by Christ, who came before the separation (separationem), but was invented by Marcion, who set up the separation (separationem) in opposition to that peace between Gospel and Law which previously, from the appearance of Christ until the impudence of Marcion, had been kept unimpaired and unshaken by virtue of that reasoning which refused to contemplate any other god of the Law and the Gospel than that Creator against whom after so long a time, by a man of Pontus, separation (separatio) has been let loose. [Adv Marc. 1.19.4]


Nunc et de pusillitatibus et malignitatibus ceterisque notis et ipse adversus Marcionem antitheses aemulas faciam. Si ignoravit deus meus esse alium super se, etiam tuus omnino non scivit esse alium infra se. Quod enim ait Heraclitus ille tenebrosus, eadem via sursum et deorsum. [2.28.1]



Ceterum ipsas quoque Antitheses Marcionis cominus cecidis- sem, si operosiore destructione earum egeret defensio creatoris tam boni quam et iudicis, secundum utriusque partis exempla con- gruentia deo, ut ostendimus. Quodsi utraque pars bonitatis atque iustitiae dignam plenitudinem divinitatis efficiunt omnia potentis, compendio interim possum antitheses retudisse, gestientes ex qualitatibus ingeniorum sive legum sive virtutum discernere, atque ita alienare Christum a creatore, ut optimum a iudice, et mitem a fero, et salutarem ab exitioso. Magis enim eos coniungunt quos in eis diversitatibus ponunt quae deo congruunt. Aufer titulum Marcionis et intentionem atque propositum operis ipsius, et nihil aliud praestaret1 quam demonstrationem eiusdem dei optimi et iudicis, quia haec duo in solum deum competunt. Nam et ipsum studium in eis exemplis opponendi Christum creatori ad unitatem magis spectat. Adeo enim ipsa et una erat substantia divinitatis, bona et severa, et eisdem exemplis et in similibus argumentis, ut bonitatem suam voluerit ostendere in quibus prae- miserat severitatem; quia nec mirum erat diversitas temporalis, si postea dens mitior pro rebus edomitis, qui retro austerior pro indomitis. Ita per antitheses facilius ostendi potest ordo creatoris a Christo refonnatus quam repercussus, et redditus potius quam exclusus, praesertim deum tuum ab omni motu amariore secernas, utique et ab aemulatione creatoris scilicet. Nam si ita est, quomodo eum antitheses singulas species creatoris aemulatum demonstrant? Agnoscam igitur et in hoc per illas deum meum zeloten, qui res suas arbustiores in primordiis bona, ut rationali, aemulatione maturitatis praecuraverit suo iure, cuius antitheses etiam ipse mundus eius agnoscet ex contrarietatibus elementorum, summa tamen ratione modulatus. Quam ob rem, inconsiderantis- sime Marcion, alium deum lucis ostendisse debueras, alium vero tenebraram, quo facilius alium bonitatis, alium severitatis per- suasisses. Ceterum eius erit antithesis cuius est et in mundo. [2.29.1 - 4]


Omnem sententiam et omnem paraturam impii atque sacrilegi Marcionis ad ipsum iam evangelium eius provocamus quod inter- polando suum fecit. Et ut fidem instrueret, dotem quandam com- mentatus est illi, opus ex contrarietatum oppositionibus Antitheses cognominatum et ad separationem legis et evangelii coactum, qua duos deos dividens, proinde diversos, alterum alterius instrumenti, vel, quod magis usui est dicere, testamenti, ut exinde evangelio quoque secundum Antitheses credendo patrocinaretur. Sed et istas proprio congressu cominus, id est per singulas iniectiones Pontici, cecidissem, si non multo opportunius in ipso et cum ipso evangelio cui procurant retunderentur; quamquam tam facile est praescriptive occurrere, et quidem ut accepto eas faciam, ut rato habeam, ut nobiscum facere dicam, quo magis de caecitate auctoris sui erubescant, nostrae iam antitheses adversus Mar- cionem. [4.1.1 - 3]



Cur ergo non et antitheses ad naturalia reputasti contrarii sibi semper creatoris? Nec mundum saltim recogitare potuisti, nisi fallor, etiam apud Ponticos ex diversitatibus structum aemularum invicem substantiarum. [11] Prius itaque debueras alium deum luminis, alium tenebrarum determinasse, ut ita posses alium legis, alium evangelii asseverasse. Ceterum praeiudicatum est ex mani- festis, cuius opera et ingenia per antitheses constant, eadem forma constare etiam sacramenta. Habes nunc ad Antitheses expeditam a nobis responsionem. Transeo nunc ad evangelii, sane non Iudaici sed Pontici, interim adulterati demonstrationem, praestructuram ordinem quem aggredimur. Constituimus inprimis evangelicum instrumentum apostolos auctores habere, quibus hoc munus evangelii promul- gandi ab ipso domino sit impositum. Si et apostolicos, non tamen solos, sed cum apostolis et post apostolos,1 quoniam praedicatio discipulorum suspecta fieri posset de gloriae studio, si non adsistat illi auctoritas magistrorum, immo Christi, quae magistros aposto- los fecit. [4.1.10, 2.1]



Quid nunc, si negaverint Marcionitae primam apud nos fidem eius, adversus epistulam quoque ipsius? Quid si nec epistulam agnoverint? Certe Antitheses non modo fatentur Marcionis, sed et praeferunt. Ex his mihi probatio sufficit. Si enim id evangelium quod Lucae refertur penes nos (viderimus an et penes Marcionem) ipsum est quod Marcion per Antitheses suas arguit ut interpolatum a protectoribus Iudaismi ad concor- porationem legis et prophetarum, qua etiam Christum inde con- fingerent, utique non potuisset arguere nisi quod invenerat.  Nemo post futura reprehendit quae ignorat futura. Emendatio culpam non antecedit. Emendator sane evangelii a Tiberianis usque ad Antoniniana tempora eversi Marcion solus et primus obvenit, expectatus tamdiu a Christo, paenitente iam quod apostolos prae- misisse properasset sine praesidio Marcionis. [4.4.3 - 5]


Sed alium iam hinc inimus gradum, ipsum, ut professi sumus, evangelium Marcionis provocantes, sic quoque probaturi adul- teratum. Certe enim totum quod elaboravit etiam Antitheses praestruendo in hoc cogit, ut veteris et novi testamenti diversita- tem constituat,1 proinde Christum suum a creatore separatum, ut dei alterius, ut alienum legis et prophetarum. Certe propterea contraria quaeque sententiae suae erasit, conspirantia cum crea- tore, quasi ab assertoribus eius intexta: competentia autem sen- tentiae suae reservavit. Haec conveniemus, haec amplectemur, si nobiscum magis fuerint, si Marcionis praesumptionem percusse- rint. Tunc et illa constabit codem vitio haereticae caecitatis erasa quo et haec reservata. [4.6.1 - 2]



Praestruximus quidem adversus Antitheses nihil proficere pro- posito Marcionis quam putat diversitatem legis et evangelii, ut et hanc a creatore dispositam, denique praedicatam in repromis- sione novae legis et novi sermonis et novi testamenti. Sed quoniam attentius argumentatur apud illum suum nescio quem suntalai/- pwron, id est commiseronem, et summisou&menon, id est coodibilem, in leprosi purgationem, non pigebit ei occurrere et inprimis figuratae legis vim ostendere, quae in exemplo leprosi non contingendi, immo ab omni commercio submovendi, communicationem pro- hibebat hominis delictis commaculati, cum qualibus et apostolus cibum quoque vetat sumere; participari enim stigmata delicto- rum, quasi ex contagione, si qui se cum peccatore miscuerit. [4.9.3]




Sed ecce Christus diligit parvulos, tales esse docens debere qui semper maiores velint esse. Creator autem ursos pueris im- misit, ulciscens Helisaeum propheten convicia ab eis passum. Satis impudens antithesis, cum tam diversa committit, parvulos et pueros, innocentem adhuc aetatem, et iudicii iam capacem, quae conviciari poterat, ne dicam blasphemare. [4.23.4 - 5]



Adlegit et alios septuaginta apostolos super duodecim. Quo enim duodecim secundum totidem fontes in Elim, si non et septua- ginta secundum totidem arbusta palmarum? Antitheses plurimum causarum diversitas fecit, non potestatum. Sed qui diversitatem causarum non respexit, facile eam potestatum existimavit. Pro- fectionem filiorum Israelis creator etiam illis spoliis aureorum et argenteorum vasculorum et vestium praeter oneribus consparsio- num ofFarcinatam educit ex Aegypto, Christus autem nec virgam discipulis in viam ferre praescripsit. [4.24.1]



Sic et dominus, in quam introissent domum, pacem ei dicere. Exemplo eodem est. Mandavit enim et hoc Helisaeus, cum introisset ad Sunamitin, diceret ei, Pax viro tuo, pax filio tuo. Haec erunt potius nostrae antitheses, quae comparant, non quae separant Christum. Dignus est autem operarius mercede sua, quis magis pronuntiarit quam deus iudex? quia et hoc ipsum iudicare est, dignum facere mercede operarium. Nulla retributio non ex iudicatione constitit. Iam nunc et hic lex consignatur creatoris, etiam boves operantes dignos operarios mercede iudicantis. Bovi, inquit, terenti os non colligabis. [4.24.4]




Quodsi in praecepto est dei regnum, propone igitur contra, secundum nostras antitheses, Moysen, et una sententia est. Praeceptum, inquit, excelsum non est, nec longe a te. Non est in caelo, ut dicas, Quis ascendet in caelum et deponet nobis illud, et auditum illud facieraus? nec ultra mare est, ut dicas, Quis transfretabit et sumet illud nobis, et auditum illud faciemus? Prope te est verbum, in ore tuo, et in corde tuo, et in manibus tuis facere illud. Hoc erit, Non hic, nec illic; ecce enim intra vos est regnum dei.[4.35.13]



Qui hoc se et cognovit et cognosci ab omnibus voluit, fidem hominis etsi melius oculatam, etsi veri luminis compotem, exteriore quoque visione donavit, ut et nos regulam simulque mercedem fidei disceremus. Qui vult videre Iesum, David filium credat per virginis censum. Qui non ita credet, non audiet ab illo, Fides tua te salvum fecit, atque ita caecus remanebit, ruens in antithesim, ruentem et ipsam anti- thesim. Sic enim caecus caecum deducere solet. Nam si aliquando Davidem in recuperatione Sionis offenderant caeci resistentes quominus admitteretur (in figuram populi proinde caeci, non admissuri quandoque Christum filium David), ideo Christus ex diverso caeco subvenit, ut hinc se ostenderet non esse filium David, ut3 ex animi diversitate bonus caecis, quos ille iusserat caedi. Et cur fidei et quidem4 pravae praestitisse se dixit? Atquin et hoc filius David, antithesim de suo retundam. [4.36.12 - 13]